Eb en vloed op het web

Onder invloed van de maan en de zon beweegt het water op en neer, tweemaal per etmaal, in een eindeloze cyclus van eb en vloed. Het internet is tegenwoordig de plaats bij uitstek voor het vinden van getijvoorspellingen. Zo kunnen we snel weten of een haven binnen te varen is of niet.

De getijden worden vooral veroorzaakt door de aantrekkingskracht tussen aarde en maan. Op het aardoppervlak dat naar de maan is gekeerd, wordt het water aangetrokken. Aan de andere kant van de rondspinnende aarde, waar de maaninvloed dan het zwakste is, zwiert de middelpuntvliedende kracht het water naar buiten. Zo ontstaan twee dagelijkse getijcycli van eb en vloed. Ook de zon laat zich hierbij nog gelden. Bij nieuwe of volle maan is de aantrekkingskracht op de aarde extra sterk en ontstaat springvloed. Bij halve maan werken de aantrekkingskracht van zon en maan elkaar tegen en beweegt het water minder sterk: het is doodtij. Geografisch zijn er grote verschillen tussen hoog- en laagwater. De Middellandse Zee gaat slechts 40 cm op en neer, maar bij het Franse Mont St. Michel is er een niveauverschil van 14 m en komt het water met een snelheid van 5 mijl per uur opzetten. Recordhouder is Fundy Bay, aan de Atlantische oostkust van Canada, waar een verschil van maar liefst 21 m wordt opgetekend! Veel wetenswaardigheden over deze natuurverschijnselen zijn te vinden op de sites van het Nederlandse “Rijksinstituut voor Kust en Zee” (www.getij.nl) en de Franse “Service Hydrographique et Océanographique de la Marine” ( www.shom.fr) .

GETIJKLOKKEN EN -MACHINES

Zou het niet gemakkelijk zijn om de getijden vooraf te kunnen berekenen? Met die vraag worstelen de geleerden al eeuwen. Omdat een getijperiode gemiddeld 50 minuten en 28 seconden langer dan een zonne-etmaal duurt, schuift het getij bij onze 24-uursklokken altijd op. Een uurwerk dat echter op een maancyclus van 24 uur en 50 minuten is gebaseerd, zal wel altijd de juiste standen van hoog- en laagwater aanwijzen. Zulke tijklokken zijn te koop, kijk maar eens op www.tideclocks.com. In werkelijkheid is het berekenen van de astronomische getijden een stuk ingewikkelder. Wanneer is het bijvoorbeeld springvloed of doodtij? Dat zijn belangrijke gegevens bij militaire operaties. Eeuwen is er geknutseld aan apparaten vol tandwieltjes, die nauwkeurige berekeningen kunnen doen. De eerste bruikbare tijvoorspellingsmachine werd in 1873 geconstrueerd door Sir William Thomson (de latere Lord Kelvin). Arthur Doodson perfectioneerde zijn werk na de eerste wereldoorlog. Met zijn ingewikkelde mechanische calculator berekende Doodson in 1944 zelfs de getijden voor Operatie Overlord (D-day). Historische getijmachines uit verschillende landen zijn te bewonderen op de site van de Amerikaanse National Ocean Service (http://co-ops.nos.noaa.gov/).

GETIJVOORSPELLINGEN

Een astronomische berekening is niet voldoende om de juiste waterstand te voorspellen, want ook wind, luchtdruk en zeediepte spelen een rol. Bij lage luchtdruk stijgt het water hoger dan bij hoge druk. Een harde storm kan de golven opzwepen en overstromingen veroorzaken. Het is dus niet verwonderlijk dat hydrografische diensten overal meetpunten hebben om tijdig te kunnen alarmeren. Bijna elk land heeft tegenwoordig ook een instituut dat astronomische voorspellingen en/of waarnemingen op z’n website heeft. België. Op onze Varen-website (www.varen.be) vindt U getijtafels en verwijzingen naar andere bronnen. Bij de AWZ (www.lin.vlaanderen.be/awz/) zijn tijvoorspellingen voor Oostende, Zeebrugge, Prosperpolder en Antwerpen in pdf-formaat te laden. Nederland. Getijtafels en voorspelde getijkrommen zijn te vinden op www.getij.nl. Niet alleen de gegevens van de kust worden vermeld, maar ook het peil van de grote rivieren. Het Hydro Meteo Centrum Zeeland (www.hmcz.nl) geeft veel informatie over de Zeeuwse wateren. Op deze site zijn ook getijtafels voor Vlissingen, Zierikzee en Roompot Buiten te laden. Duitsland. Op de voorbeeldige site van het “Bundesamt für Seeschiffahrt und Hydrographie” (www.bsh.de/) kunnen interactief getij- en waterstandsvoorspellingen voor de Duitse kust worden opgevraagd. Denemarken. Het Deense Farvandsvaesenet toont in de rubriek “Sejladsinformation” een mooie interactieve kaart met meer dan dertig meetpunten (www.fomfrv.dk). Klikken we op zo’n punt, dan verschijnen in één grafiek de verwachte en de gemeten waterstand. Voorspellingen op een iets langere termijn zijn te vinden bij Danmarks Meteorologiske Institut (www.dmi.dk). Klik hiervoor eerst op “Danmark” en dan op “Vandstande”. Noorwegen. De voorspelling van getijden is vooral een kwestie van zeer ingewikkelde formules opstellen en uitrekenen. Echt een werkje dus voor het Matematisk Institutt van Oslo (www.math.uio.no/tidepred/). Groot-Brittannië en Ierland. Een snelle, gemakkelijk te gebruiken site is www.tidetimes.co.uk, die voor bijna alle kustplaatsen eb en vloed voorspelt (opmerking 19/3/2002: Wegens copyrightproblemen is Tidetimes tijdelijk niet te gebruiken, maar men werkt aan een oplossing). Het werk van Kelvin en Doodson is overgenomen door het Proudman Oceanographic Laboratory (www.pol.ac.uk). Hoewel hier de meeste diensten betalend zijn, vinden we wel gratis getijtafels voor Liverpool en advies wanneer Hilbre Island te voet is te bereiken. Wales. Gegevens voor de kustwateren rond Wales zijn te vinden op de site van Ceredigion (www.ceredigion.gov.uk/croeso/). In het Welsh staat “tablau llauwu” voor “getijtafels”, maar gelukkig heeft deze site ook een versie in het Engels. Frankrijk. De “Service Hydrographique et Océanographique de la Marine” (www.shom.fr) geeft als één van de enige Europese hydrografische diensten getijvoorspellingen voor de hele wereld en dit op vele manieren. Zo berekent het SHOM de waterstand op een bepaald uur, de tijd waarop een bepaald peil is bereikt alsook het niveau uur per uur. Echt één van de betere sites! Spanje. De Puertos del Estado, die de grote Spaanse havens beheert, geeft via het REDMAR-systeem ook voorspellingen over de getijden (www.puertos.es/). Portugal. Voorbeeldig is de interactieve site van het Instituto Hidrográfico te Lissabon ( www.hidrografico.pt/wwwbd/Mares/MaresPortosPrincipais.asp ). Klik in de rubriek “Previsão Marés” de gewenste plaats op de kaart aan en geef een datum op. Hierna verschijnen direct de uren van hoog- en laagwater.

VLOEDGOLVEN

Hoewel de computer veel kan berekenen, blijft de zee toch mysterieus, vol wonderen en raadsels. Geen enkel programma kan bijvoorbeeld de tsunami’s voorspellen, de tot 30 m hoge vloedgolven, die door onderzeese aardbevingen worden opgewekt. Met een snelheid van wel 800 km/u hebben ze vooral in Oost-Azië hele kustdorpen opgeslokt. Wie meer over dit fenomeen wil weten, moet eens een kijkje nemen bij het Pacific Tsunami Museum op Hawaii (www.tsunami.com). De kracht van de zee kan echter ook nuttig worden gebruikt. Op verschillende plaatsen zijn getijcentrales gebouwd. Eén van de eerste was de “usine marémotrice” in de Rance-delta van Bretagne, die 250.000 gezinnen van stroom voorziet (www.edf.fr).

GETIJSOFTWARE

Bestaat er software waarmee men zelf de getijden kan berekenen? Die vraag heeft al menige watersporter gesteld. Op http://scilib.ucsd.edu/sio/tide staan behalve zeer veel getijlinks ook veertig verschillende getijprogramma’s opgesomd, gaande van freeware tot shareware en dure professionele programma’s. Bij de Nederlandse Rijkswaterstaat was vroeger de “Getij-Generator” te koop. Men stopt hier nu mee en verwijst voor tijvoorspellingen naar de website (www.getij.nl). Die beslissing is te begrijpen. Wij testten verschillende programma’s uit, maar waren over de meeste niet enthousiast. Omdat men nooit nauwkeurig ver vooruit kan voorspellen, moet elk jaar een update worden aangeschaft. Als alternatief kunnen gegevens worden ingevoerd uit… getijtabellen. Wie nog geen internaut is, kan voor de prijs van de meeste getijprogramma’s heel wat papieren getijtafels kopen!