Snelvaren in Vlaanderen: waar en hoe?

Ons land heeft voor wat betreft motoren voor pleziervaart gemiddeld het hoogst aantal pk’s van Europa. Er wordt dus serieus wat afgescheurd. Maar wat komt er nu allemaal kijken bij snelvaren? In deze reportage brengen we niet alleen een overzicht van de snelvaartzones, wij gaan ook na welke vaartechnieken gelden, en geven tips over veiligheid.

Heb je het examen Stuurbrevet succesvol afgelegd, dan ben je op de hoogte van wetgeving als voorrangsregels en allerlei bijzonderheden van het motorbootvaren zoals de invloed van het wieleffect. Je hebt in feite al een erg brede basis. Hieronder willen we een stapje verder gaan en het hebben over de beleving van het snelvaren, waarbij we ons richten op de binnenwateren. Vervolgens kan je de zomer plannen met behulp van onze gedetailleerde lijst van snelvaartzones in Vlaanderen.

Afgebakende binnenwateren om gas te geven

Is er op zee plaats zat om hard te varen, in het binnenland is het natuurlijk net omgekeerd: algemeen gelden er strikte snelheidsbeperkingen op het water. Maar de beheerders van onze waterwegen hebben op onze openbare wateren, dus voornamelijk kanalen en rivieren, heel wat zones afgebakend waarin sneller mag worden gevaren. Niet zelden is in dergelijke zone ook een waterskizone en/of een jetskizone. Die worden allemaal afzonderlijk aangeduid met signalisatieborden. Dergelijk bord wil echter niet zeggen dat er altijd snel mag worden gevaren en dat de snelheid ongelimiteerd is. Op de Bovenschelde geldt er in snelvaartzones nog steeds een beperking tot 60 km/uur en dient de snelheid naar beneden aangepast in bepaalde omstandigheden, bijvoorbeeld bij het kruisen van een schip. Heel wat snelvaartzones hebben bovendien afgebakende openingstijden. Tevens kan er een gebod heersen om een bepaalde afstand uit de oever aan te houden. Plaatselijke autoriteiten kunnen bovendien tijdelijk regels wijzigen. Het komt er dus op aan om zich op voorhand goed te informeren naar de plaatselijke geplogenheden. In het kaderstuk vind je alvast een overzicht van de zones, onder voorbehoud van recente of tijdelijke aanpassingen.

Ken je eigen boot

Je hebt misschien al eens een motorboottest gelezen in ons magazine. Zo’n test bestaat er wezenlijk uit om het gedrag en de prestaties van het vaartuig te onderzoeken. De basis is het zorgvuldig uitmeten van de motorprestaties, en testen van manoeuvres die betrekking hebben op het vaargedrag en de veiligheid. Waarom geven we dit mee? Het is altijd handig om je eigen motorboot aan een gelijkaardige test te onderwerpen. Weet je welke afstand hij nodig heeft om te stoppen vanuit topsnelheid? Ken je de draaicirkels van je boot, zowel met of tegen eventueel schroefeffect, en de verschillen naargelang de snelheid? Gaat de romp chine walken op een gegeven moment (trim)? Hoe snel gaat je boot in plané? Wat is zijn kruissnelheid, de snelheid waarbij hij de beste verhouding tot verbruik noteert? Wat verbruikt de motor in welke omstandigheden? Allemaal vragen die kunnen beantwoord worden en uiteindelijk bijdragen tot een efficiënter en veiliger gebruik van het vaartuig. Kortweg: ken je boot! Let wel, een test is geen stuntwerk. Neem geen risico’s en laat je desnoods begeleiden door een ervaren stuurman.

Trimmen, wat is dat?

Als het gaat over zeilsport dan is het aantal publicaties dat handelt over de trim haast niet te tellen. Voor wat betreft trimmen van motorboten is er veel minder voor handen. Veel mensen, laten we eerlijk zijn, trimmen hun motorboot nooit. De reden ligt voor de hand: ook zonder trim kan je een motorboot besturen. Toch zou iedereen in ieder geval de basis moeten kennen en weten hoe zijn eigen boot reageert onder trim. Vaar je op zee in bepaalde condities, dan kan trimmen zelfs een belangrijk aspect zijn om veiliger te kunnen varen.

*Als we spreken over basistrim dan bedoelen we het verstellen van de hoek die de propeller heeft ten opzichte van de kiel. Het effect van deze trim is dan weer, dat de hoek die de kiel maakt ten opzichte van het wateroppervlak, wordt aangepast. Dat biedt drie grote voordelen. Ten eerste gaat trim helpen om de boot sneller te doen planeren. Een tweede voordeel is het bereiken van een hogere topsnelheid. En tenslotte heeft een goede trim ook een positief effect op brandstofverbruik en milieu. Trimmen kan algemeen gesproken overigens nog veel verder gaan: bv door het inzetten van trimflappen of lift, of het trimmen van de boot met waterballast om een waterskigolf te wijzigen. Boten met trimflappen of met twee motoren kunnen tevens getrimd worden om de gewichtsverdeling tijdens de vaart in balans te brengen. We beperken ons hier tot het trimmen van een speedboot met klassieke romp en enkele schroef, op een kalm binnenlands watervlak. Eens je de basis kent is het kwestie van uit te zoeken hoe je de trim nog kunt verfijnen, precies voor jouw romp.

° Planeertrim

Bij het starten van de boot dient de staart naar binnen (beneden) te zijn getrimd. Geven we gas dan gaat de boot versnellen en een boeggolf creëren, die weerstand biedt. De diepe V van de boeg zorgt er echter voor dat de romp zich geleidelijk op de boeggolf zet. Omdat de staart naar binnen getrimd is wordt dat proces nog versneld. De boeggolf rolt ondertussen geleidelijk naar achter, om bijna met de hekgolf samen te vloeien. De neus van de boot gaat naar beneden, wat betekent dat de romp ‘op de golf’ staat en helemaal in glijvaart (plané) komt. Dit is het moment waarop de volgende stap van het trimmen wordt ingezet: we gaan tijdens de verdere versnelling van het vaartuig de schroef omhoog trimmen. Geleidelijk aan.

 ° Trimmen tijdens de vaart

Hoe meer we de schroef omhoog (dus naar buiten toe) trimmen, hoe meer de boot aan snelheid zal winnen. Extra snelheid. Dit heeft een duidelijk effect op de uiteindelijke topsnelheid. Een motorboot die bv ongetrimd maximaal 65 km/uur haalt, kan uitgetrimd worden tot pakweg 70 km/uur. Let wel: er zijn ondubbelzinnige bovengrenzen aan het trimmen. Te hoog leidt onvermijdelijk tot verlies van propellergrip en tot ventilatie (lucht happen) van de propeller. Dat hoor je als de motor (schroef) plots een luider lawaai maakt: de schroef draait plots veel sneller omdat ze deels uit het water komt, het motortoerental schiet omhoog. Niet goed. Tevens kan de romp bij teveel trim gaan chine walken, ofwel met de boegpunt onrustig heen en weer bewegen. De trim moet terug een beetje omlaag. Wanneer we de boot nu willen laten vertragen en terug uit plané gaan (bv om te stoppen), dan trimmen we de schroef geleidelijk aan opnieuw naar binnen. Eens uit glijvaart, algemeen gesproken, moet de staart terug naar beneden getrimd staan.

 °Bochten trimmen

Het fenomeen van ventilatie, dat echt niet goed is voor de motor en de drive, treedt zelfs bijzonder brutaal op als we de motor niet trimmen in de bochten. Stel je voor dat we maximaal hebben uitgetrimd, en we nemen vervolgens een scherpe bocht. Dan zal de schroef helemaal uit het water komen en een brullend geluid maken. Het komt er dus op aan geleidelijk terug naar binnen te trimmen terwijl we de bocht ingaan. Trim niet teveel, zeker in hogere golven, want dan kan de boeg zich in een golf graven met alle nefaste gevolgen van dien. Wanneer we de bocht terug uitkomen, dan kan de trim terug omhoog. Tenzij de boot helemaal uit plané is. In dat geval herbegint de procedure zoals hierboven uitgelegd.

Schipper, denk als een passagier

Een goede stuurman gaat er eigenlijk vanuit dat hij op zo’n manier vaart en stuurt dat de passagiers geen hinder ondervinden, of zo weinig mogelijk. Hij denkt niet aan zichzelf, maar aan de opvarenden. Je kent dat, je staat als opvarende rustig te praten met een blikje in de hand, en plots val je bijna omver door een schok van de boot. Het was slechts de schipper die de boot plots vertraagde omdat hij de havenzone invoer. Niks aan de hand. Maar zit je achter het stuur, geef dan even een signaal als je stopt of plots vertrekt, of beter nog: doe het geleidelijk. Ook dit is geen verplichting, maar het zal zeker gewaardeerd worden.

Achteruitkijkspiegel

Motorboten die gebouwd zijn om te waterskiën of te wakeboarden beschikken over een gigantisch achteruitkijkspiegel. Op die manier heeft de piloot altijd een goed zicht op wat er achter hem gebeurt. Maar het rondom-zicht is voor elke stuurman belangrijk, ook zonder skiër. Het komt er op neer dat bij elke koersafwijking die je maakt, het een goed idee is om eerst vlotjes een blik over de schouders te werpen. Ook als je beslist om plots vaart te minderen.

Dodemansknop en noodstop op de motor

Een erg belangrijk veiligheidselement is de zgn. dodemansknop, een stroomonderbreker die met een koordje aan het lichaam van de stuurman is bevestigd. Als hij door een ongeval overboord wordt geslingerd, dan rukt het koordje de knop automatisch op ‘stop’ zodat de motor meteen stilvalt. De gevolgen van een snelvarende motorboot zonder stuurman kunnen catastrofaal zijn. Draag het dodemanskoord altijd.

Bootmotoren zijn in regel ook voorzien van een stroomonderbrekende noodstop op de motor zelf: de rode knop. Het is hoogst uitzonderlijk, maar het viel al voor dat van een oude snelvarende boot de afstandsbediening blokkeerde. Het vaartuig bleef maar racen. Stel dat ook de dodemansknop niet werkt of afwezig is, dan kan de motor alsnog gedood worden via deze rode knop.

Bochten in het vaarwater

Als we de snelvaartzones in Vlaanderen bekijken dan stellen we vast dat het meestal gaat om rechte of vrij rechte stukken. Dat heeft, hoe kan het ook anders, alles te maken met veiligheid. Een bocht in een rivier neemt het overzicht weg, en je weet nooit wat er van achter de ‘hoek’ komt. Een snelle boot of een gigantisch beroepsschip, een visbootje, of gewoon niets? Ben je toch in een situatie waarin een bocht opdoemt, dan vermijden we best te hoge snelheid, en gaan we eventueel een beetje uitwijken naar het midden van de vaarweg zodat we sneller te zien krijgen of er een vaartuig uit de andere richting komt, hoe snel het vaart en welke koers het maakt.

Tegenstrooms afmeren

Als algemene regel geldt dat we de boot afmeren tegen de richting van de stroom. De ‘duwende’ invloed van de stroom op de romp is in dat geval minimaal. Wanneer we terug afvaren, bovendien, gaan we algemeen gesproken vlotter de boeg van de kant weg kunnen bewegen. Maar er is nog een voordeel aan verbonden. Bekijken we de schroef onder water. Als de stroming van achter komt, dan kan die verzonken takken of vuil als een plastic zak, in de schroef jagen, die makkelijker kunnen blijven steken. Dat kan onaangename resultaten opleveren bij het starten van de boot.

Welke schroef en waarom?

‘Prop swapping’. Het is niet meteen een woord dat in de Dikke van Dale zal opgenomen worden, maar sommige puristen houden ervan om ieder jaar een reeks nieuwe props uit te testen. Het effect van de prop op de vaarprestaties is inderdaad niet zonder betekenis. In principe hebben schroeven een tweeledige functie. Ze zorgen allemaal voor voorstuwing, akkoord, maar die kan ofwel gefocust zijn op trekkracht, ofwel op snelheid. Er bestaat geen schroef die tegelijk de trekkracht én de topsnelheid zal vergroten. Dus als je de speedboot vooral wilt gebruiken om bv te wakeboarden, dan kies je een model dat de trekkracht verbetert. Je zult dan aan de factor topsnelheid enigszins inboeten. Omgekeerd: wil je de topsnelheid verbeteren met een andere schroef, dan zal je aan acceleratie inboeten. Standaardpropellers zijn meestel een goed compromis tussen die beide effecten.

Enkele gevaarlijke manoeuvres

Het is voor de beginnende pleziervaarder belangrijk om te beseffen dat een planerende motorboot niet alleen veel sneller vaart dan een waterverplaatser, maar ook slechts met een klein deel van de romp contact houdt met het water. Zware motorboten met een lift slagen er zelfs in om uitsluitend de draaiende schroef in het water te houden. De romp zweeft haast boven het water, terwijl ze snelheden kan halen van meer dan 100 km/uur. Laten we vanuit dit perspectief focussen op eventuele gevaren van het snelvaren.

*Bij hogere snelheden kan de romp zoals gezegd gaan chine walken, waarbij de boegpunt afwisselend heen en weer beweegt. Dit effect is potentieel gevaarlijk en dient meteen uit de vaart gehaald. Dat kan door snelheid te minderen, al ligt het verschijnsel doorgaans aan de trim. Dus de propellertrim of de trimtabs bijstellen helpt dikwijls ook, waardoor in principe geen vaart hoeft geminderd.

*Nog een gevaar is rotatie. Sommigen maken er een sport van om vollebak in een hekgolf van andere boten te varen en een jump te maken. Erg verstandig is zoiets niet, zeker niet met een polyesterboot, en er gebeuren soms ernstige ongelukken. Als de boot onevenwichtig geladen is, bv. teveel mensen aan stuurboordkant, dan kan hij tijdens dergelijke jump gaan roteren. Vervolgens kan de speedboot zich zijdelings of zelfs ondersteboven in het water boren, met alle gevolgen van dien. Maar ook nog maar een klap in een slecht genomen hekgolf kan al leiden tot ongevallen aan boord. De boot schuift plots van de hekgolf zodat de inzittenden prompt naar een kant geslagen worden. Ga daar dus niet op ‘surfen’.

* Te vermijden ook is uitgerekend snelvaren recht in het kielzog van een andere boot. Als die plots vaart mindert, al dan niet gewild, dan kan dit leiden tot een botsing. Of zelfs als er geen contact volgt: je moet zelf als het ware vol in de remmen, en dat is gevaarlijk voor alle inzittenden. Want uitwijken is erg moeilijk omdat je gevangen zit tussen twee hekgolven. Als je er een gewoonte van maakt om samen in vloot te varen – in parallelle lijn, dus naast of schuin achter de leidende boot, dan kan er weinig of niets gebeuren. Of hou gewoon ruim voldoende afstand als je toch tussen de hekgolven in wilt volgen.

Prachtseizoen

Snelvaren is, zeker in een afgebakend gebied zoals een rivier of kanaal, een sport die altijd de nodige aandacht vereist. Nog een gouden raad is om elke nieuwe omstandigheid niet roekeloos, maar rustig te verkennen. Dat geldt zowel voor het invaren van een nieuwe boot, als voor het ontdekken van onbekend water. Op een verantwoorde manier uitgeoefend, is het een fantastische hobby die niet alleen jou, maar ook je omgeving veel geweldige momenten kan laten beleven. Wij wensen je alvast veel plezier en een prachtig seizoen. In een volgende editie gaan we uitgebreid in op de praktijk van het snelvaren op onze Noordzee.

 Snelvaartzones in Vlaanderen
° AFDELING BOVEN-SCHELDE

Boven-Schelde • van 2 km afwaarts de sluis Kerkhove tot 5 km afwaarts; • Lotharingenbrug tot 500 meter opwaarts de sluis in Asper; • Gaverebrug tot Zwijnaarde B4; • monding kanaal van Bossuit naar Kortrijk tot afwaarts brug Avelgem-Escanaffles.

Kanaal Gent-Terneuzen • tussen Ringvaart om Gent en Bierstalbrug in Lovendegem; • tussen Bierstalbrug en Durmebrug in Merendree; • tussen zwaaikom in Aalter en een denkbeeldige lijn van de punt van de landtong tussen de oude kanaalarm en het nieuw kanaal in Beernem loodrecht staand op de rechteroever.

Jetski • tussen Ringvaart om Gent en de

Bierstalbrug in Lovendegem.

Ringvaart om Gent • van de Boven-Schelde tot wegbrug W6/S2 St.-Denijs-Westrem.

Afleidingskanaal der Leie • Tussen stroomafwaarts het uiteinde van de kaaimuur op rechteroever in Deinze en de wegbrug in Landegem.

Kanaal Gent-Terneuzen (Belgisch deel) • tussen monding van de arm van Langerbrugge en rood bakenlicht op N. hoek ingang Rodenhuizendok.

Leie (Belgisch deel) • Tussen 1 700 meter opwaarts en 300 meter opwaarts brug Wervik; • Viaduct Ring Kortrijk-Harelbeke tot Kuurnebrug Harelbeke; • Afwaarts pompstation Ooigem (1 250 m).

Jetski • Het vak begrepen tussen 2 900 meter opwaarts en 200 meter opwaarts brug St.-Eloois-Vijve.

Kanaal van Roeselare naar de Leie • Tussen de Zwaaikom in Izegem en de ‘Schaapsbrug’ in Roeselare-Rumbeke; • Tussen de Wantebrug in Ingelmunster tot 50 meter opwaarts de sluis Ooigem.

Kanaal van Bossuit naar Kortrijk • Vanaf 200 meter afwaarts de sluis in Bossuit tot aan de brug in Moen

° AFDELING ZEESCHELDE

Boven-Zeeschelde • Stroomafwaarts brug Dendermonde. Jetski: • van afwaarts kil Mariekerke over een afstand van ongeveer 1 km afwaarts.; • van 300 meter afwaarts de veersteiger in Weert.

Durme • Stroomafwaarts de brug in Hamme.

Rupel • Ganse lengte.

Beneden-Nete • Stroomafwaarts de snelwegbrug in Walem.

° AFDELING ZEEKANAAL

Dok van Vilvoorde, gesloten in maart, april, mei, juni: • tussen een punt gelegen op 200 meter van de ophaalbrug die toegang geeft tot het dok, en een punt gelegen op 200 meter van het uiteinde van hetzelfde dok.

Zeekanaal Brussel-Schelde

  1. Waterski: • vanaf het afwaartse van de kaaimuur ‘Meysmans’ tot aan de Verbrande Brug; • vanaf spoorbrug Ruisbroek (Puurs) tot splitsing oude en nieuwe kanaalarm t.h.v. het Hellegat; • insteekdok van Vilvoorde buiten paaitijd vissen.
  2. Jetski: Ter hoogte kaai ‘Meysmans’.

° NV DE SCHEEPVAART

Albertkanaal, tijdens de scheepvaarturen: • tussen de brug in Vroenhoven en de verbindingskom in Briegden, deze kom volledig inbegrepen ; • tussen de brug in Zutendaal en de fictieve lijn lopende over de opwaartse uiteinden van de dukdalven en de steiger van de sluis in Genk en de brug over de toegangsgeul naar de kolenhaven in Genk; • tussen de ingang van de jachthaven in Hasselt en de brug in Lummen het dok in Hasselt en het dok in Lummen niet inbegrepen; • tussen de brug in Bergingen en het afwaarts uiteinde van de zwaaikom van het dok in Tessenderlo; • tussen de brug in Eindhout en een punt gelegen 1 000 meter opwaarts de sluis in Olen; • tussen een punt gelegen 700 meter afwaarts de spoorbrug in Herentals-West en de wegbrug in Oelegem-Broechem.

Gedurende het ganse jaar vanaf 11.00 uur tot het sluitingsuur van de scheepvaart: • tussen de brug in Lummen en de brug in Beringen.

Zuid-Willemsvaart

  1. Gans het jaar: • tussen het opwaarts uiteinde van de kom in Lanklaar en de benedenwaartse verbinding met de as van de oude arm in Lanklaar; • tussen de zwaaikom in Neeroeteren genoemd ‘de Tonnen’ en het afwaarts uiteinde van het eilandje in Neeroeteren-Berg; • tussen het afwaarts uiteinde van de kom in Bree en een punt gelegen op 500 meter afwaarts van de kom genoemd ‘haven van Beek’. B. Van 13.00 uur tot 19.00 uur in weekends en op feestdagen, en heel de maand juli: • tussen de benedenwaartse verbinding met de as van de oude arm in Lanklaar en de zwaaikom in Neeroeteren genoemd “de Tonnen”.

Kanaal van Bocholt naar Herentals. Tijdens de scheepvaarturen • tussen de brug in Geel-ten-Aart en grondduiker Seggenloop.

Kanaal Dessel-Kwaadmechelen. Tijdens de scheepvaarturen: • tussen het punt gelegen op 60 meter ten Z. van de kom in Dessel en brug 3 in Mol Rauw.